Disa ekspertë të sigurisë ndërkombëtare dhe mospërhapjes u bashkuan me përfaqësuesit e Këshillit Kombëtar të Rezistencës së Iranit në Uashington DC të mërkurën për të diskutuar statusin aktual të ambicieve bërthamore të Iranit pas 20 vjetorit të zbulimeve të para publike në lidhje me programin e armëve bërthamore të vendit .
Më 14 gusht 2002, NCRI mbajti një konferencë shtypi në Uashington për të dhënë detaje rreth punës së vazhdueshme në lidhje me armët bërthamore, në vendet klandestine pranë qyteteve iraniane të Natanz dhe Arak. Shqyrtimi global që pasoi shpejt e shtyu regjimin iranian të pranonte ekzistencën e këtyre dy vendeve, ndërsa Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike nisi një proces hetimi dhe monitorimi që vazhdon deri më sot.
Ky hetim është informuar vazhdimisht nga zbulimet nga NCRI, nga të cilat ka pasur më shumë se 100 gjatë 20 viteve të fundit, sipas Soona Samsami nga zyra përfaqësuese e NCRI në SHBA. “Po të mos ishin ato zbulime, shteti më aktiv sponsorizues i terrorit do të kishte pasur armën më të rrezikshme deri tani,” tha ajo në konferencën e së mërkurës, ndërsa argumentoi gjithashtu se mungesa e një përgjigjeje vendimtare ndërkombëtare ndaj ambicieve të Iranit për armë bërthamore ka lejuar për të bërë ato lloj përparimesh që janë në shfaqje të dukshme mes negociatave të reja për të rivendosur marrëveshjen bërthamore të vitit 2015 të njohur si Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit.
Regjimi iranian ka shkelur sistematikisht komitetet e tij duke pasuruar uranium në nivele më të larta dhe në sasi më të mëdha se sa lejohet sipas JCPOA, ndërsa gjithashtu ka instaluar grupe centrifugash të avancuara që do të lejonin pasurim edhe më të shpejtë në të ardhmen. Tani, regjimi po pasuron në mënyrë rutinore uraniumin në 60 për qind pastërti të zbërthyer, shumë mbi maksimumin prej 20 për qind që kishte arritur para nënshkrimit të JCPOA, dhe vetëm një hap i shkurtër teknik larg shkallës së armëve.
Regjimi dhe apologjetët e tij janë përpjekur shpesh t’i cilësojnë ato përparime si ndëshkime të kthyeshme për tërheqjen e SHBA-së. Por drejtori i përgjithshëm i IAEA, Rafael Grossi, ka pranuar se programi bërthamor i Iranit është rritur përtej pikës në të cilën kushtet origjinale të JCPOA do ta kufizonin atë në mënyrë efektive. Ndërkohë, zyrtarët dhe institucionet e regjimit iranian i kanë përdorur këto përparime për t’u mburrur hapur për mundësinë e “shpërthimit” të aftësisë së armëve bërthamore.
Në korrik, Kamal Kharrazi, një këshilltar i lartë i liderit suprem të regjimit, i tha medias shtetërore se nuk ishte “sekret që ne kemi mjetet teknike për të prodhuar një bombë bërthamore”. Korpusi i Gardës Revolucionare Islamike e përsëriti më vonë këtë pretendim, duke theksuar se pasurimi i uraniumit në shkallën e armëve mund të ndodhte në objektin në Fordo, i cili është i fortifikuar kundër sulmeve ajrore. IRGC vazhdoi të kërcënonte se ky do të ishte pikërisht rezultati nëse kundërshtarët perëndimorë bënin “ndonjë gabim”.
Konferenca dha shembuj të shumtë të prirjes së pandershme të Teheranit duke shqyrtuar zbulime të ndryshme të mëparshme të NCRI mbi tema që regjimi i kishte mbajtur të fshehura. Këto përfshijnë zbulime të vendeve individuale si një strukturë testimi centrifuge në Kala Electric si dhe detaje të gjera të përbërjes së programit bërthamor, siç është konsolidimi i tij në 2011 në Organizatën e Inovacionit dhe Kërkimit Mbrojtës.
NCRI i paraqiti këto detaje të mërkurën si provë për të mbështetur pretendimet nga Bolton dhe të tjerët në lidhje me gjasat ekstreme të mospërputhjes së regjimit me marrëveshjet e ardhshme. Siç tha Soona Samsami: “Fakti i padiskutueshëm ka qenë dhe mbetet që regjimi në Teheran nuk do të braktisë kurrë ndjekjen e një arme bërthamore sepse e sheh atë si një garanci për mbijetesën e tij.”
Pasi i bëri jehonë pohimit të Boltonit se Teherani është në thelb i pabesueshëm, ish-senatori amerikan Joseph Lieberman tha në fjalët e tij në konferencë: “Ky regjim nuk do ta ndryshojë kurrë sjelljen e tij. Pra, politika jonë duhet të jetë të mbështesim ndryshimin e regjimit.”
Alireza Jafarzadeh, zëvendësdrejtoresha e zyrës së NCRI-së në Uashington, la të kuptohej se ky rezultat mund të ishte i arritshëm gati 20 vjet më parë, nëse fuqitë perëndimore do të kishin ndërmarrë hapa për të ndalur plotësisht aktivitetet bërthamore të Iranit, duke hequr kështu atë burim levash dhe projeksioni të forcës.
Ndërsa refuzimi për të pranuar projekt-marrëveshjen pasqyron angazhimin e vendosur të regjimit për shpërthimin bërthamor, refuzimi përkatës për t’u larguar nga JCPOA pasqyron një nevojë për të projektuar forcën në marrëdhëniet me kundërshtarët perëndimorë. Kjo nevojë është ndoshta më e fortë se kurrë tani, pasi Teherani përballet me trazira popullore pothuajse të vazhdueshme me rrënjë në kryengritjet e udhëhequra nga MEK të 2018 dhe 2019. Kjo trazirë herët a vonë do të çojë drejtpërdrejt në përmbysjen e diktaturës së mullahëve nga populli iranian. Tani shtrohet pyetja nëse fuqitë perëndimore do të merrnin anën e duhur në atë konflikt.