Shkruar nga “The editorial board”
Përpjekjet e fundit për të ringjallur marrëveshjen bërthamore të vitit 2015 me regjimin iranian dështuan javën e kaluar. Siç pritej, regjimi iranian dyfishoi shantazhin e tij bërthamor. Tre ditë pasi bisedimet me fuqitë botërore rifilluan më 29 nëntor, Teherani përshpejtoi punën në një objekt bërthamor të gërmuar thellë në një mal. Në të njëjtën kohë, ajo i shtoi një listë të kërkesave maksimaliste. E gjithë kjo bëri që edhe evropianët të paralajmërojnë se nëse Teherani nuk zhvendoset shpejt, negociatat po shkojnë drejt kolapsit.
Sekretari amerikan i Shtetit Antony Blinken tha se “Irani tani nuk duket se është serioz për të bërë atë që është e nevojshme për t’u kthyer në pajtueshmëri, kjo është arsyeja pse ne përfunduam këtë raund bisedimesh në Vjenë”.
Por në mënyrë sfiduese, negociatori kryesor i regjimit, Ali Bagheri Kani, nënvizoi pas ndërprerjes së bisedimeve të fundit se Teherani “nuk do të tërhiqet nga kërkesat e tij”, duke përfshirë kërkesën e diskutueshme që SHBA të heqë të gjitha sanksionet përpara se regjimi të respektojë angazhimet e tij.
Gjermania i kërkoi regjimit të paraqesë propozime realiste në bisedime, tha të hënën një zëdhënëse e Ministrisë së Jashtme. Propozimet e Teheranit “nuk janë një bazë për një përfundim të suksesshëm të bisedimeve”, tha ajo. Zëdhënësja e Ministrisë së Jashtme gjermane tha se ishte e papranueshme që Irani të avanconte kapacitetin e tij bërthamor paralelisht me bisedimet.
Më 1 dhjetor, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA) lëshoi këmbanat e alarmit duke raportuar se Teherani ka filluar pasurimin e uraniumit deri në 20% të pastërtisë në uzinën Fordow. Kjo shënon një shkelje të madhe të marrëveshjes bërthamore të vitit 2015, e cilësuar zyrtarisht si Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit (JCPOA), pasi ajo marrëveshje ndalon plotësisht pasurimin e uraniumit në Fordow. Centrifugat IR-6 janë shumë më efikase në pasurimin e uraniumit sesa gjenerata IR-1 e përdorur më parë.
Pra, ku jemi tani? Që nga përfundimi i papritur i bisedimeve gjatë verës, regjimi bleu kohë duke vendosur një ndërprerje pesë-mujore në negociata. Gjatë kësaj kohe, ajo rriti thellësinë dhe gjerësinë e aktiviteteve të saj bërthamore. Përveç shkeljes së fundit alarmante, Teherani filloi prodhimin e metalit të uraniumit të pasuruar, një lëvizje që përparon programin e tij të armëve bërthamore. Vetëm muajin e kaluar, IAEA tha se Irani ka vazhduar të rrisë rezervat e tij të uraniumit të pasuruar dhe mbetet në kundërshtim me marrëveshjen e tij me fuqitë botërore.
Ndërkohë, Teherani po fitn qartë kohë pasi vazhdon të gërmojë në pozicione maksimaliste dhe të papërshtatshme, si heqja e të gjitha sanksioneve, ndërkohë që bën kërkesa të reja jopraktike. Në të njëjtën kohë, mullahët kanë kërcënuar me pasurimin e uraniumit deri në 90 për qind të pastërtisë, një tjetër përpjekje e dukshme për të shantazhuar fuqitë botërore për t’i dhënë koncesione. E gjithë kjo po ngre dyshime në kryeqytetet perëndimore për seriozitetin e Teheranit në lidhje me bisedimet.
Nuk duhet të jetë shumë e vështirë të kuptosh që tani se veprimet kërcënuese të Teheranit flasin më shumë se akrobacitë e tij diplomatike. Spekulimi për qëllimet e tij vetëm largon vëmendjen nga vëzhgimi i sjelljes së tij.
Perëndimi nuk duhet të bëhet pre e modelit të gjatë të shantazhit bërthamor të Teheranit, ndërkohë që regjimi marshon drejt bombës.
Fakti është se variabli kryesor në formulimin e sjelljes së mullahëve është situata e brendshme. Sa më shumë që regjimi të shtrydhet nga brenda, aq më shumë ai sheh një nevojë të pashmangshme për të ndjekur një armë bërthamore si një domosdoshmëri strategjike për mbijetesë. Homologët perëndimorë duhet të kuptojnë se për këtë regjim shqetësimi nuk janë stimujt ekonomikë të mirëqenies së popullit iranian. Në vend të kësaj, mullahët po përpiqen të gjejnë një mënyrë për të frenuar një valë disidence në rritje me shpejtësi në shtëpi, e cila është pikërisht shtytësi kryesor për shfaqjen e Raisit.
Siç ka thënë zonja Maryam Rajavi, Presidentja e zgjedhur e Këshillit Kombëtar të Rezistencës së Iranit (NCRI), Udhëheqësi Suprem i luftuar nga mullahët, Ali Khamenei, e ka lidhur pazgjidhshmërisht fatin e regjimit të tij me programin bërthamor për shkak të kërcënimit të brendshëm. Të zhytur në kriza të pashërueshme politike, sociale, ekonomike dhe mjedisore, klerikët në pushtet nuk do të braktisin kurrë programin e tyre të armëve bërthamore.
Më e rëndësishmja, modeli shqetësues, por tepër i njohur i Teheranit, i shantazhit bërthamor ushqehet nga një rreth vicioz qetësimi. Shkeljet në rritje dhe sjelljet kërcënuese janë shpërblyer praktikisht me vetëkënaqësi dhe lëshime.
Një politikë më e përgjegjshme do të përputhej me shkeljet e regjimit me një politikë më vendimtare që frenon në mënyrë domethënëse aktivitetet e tij. Zgjidhja e vetme praktike është riimponimi i gjashtë rezolutave të Këshillit të Sigurimit të OKB-së që janë pezulluar, çmontimi i pikave bërthamore të pasurimit të uraniumit nga regjimi dhe kryerja e inspektimeve në çdo kohë dhe kudo. Çdo gjë ushqen një teokraci të shkatërruar, ndërkohë që forcon iluzionet e rrezikshme në Perëndim.